Xe ô tô tự lái và trách nhiệm của người điều khiển phương tiện.

Trong trường hợp xe tự lái (xe autonomous), vấn đề trách nhiệm khi xảy ra tai nạn là một câu hỏi phức tạp và đang được tranh luận rộng rãi trong lĩnh vực pháp lý, đạo đức và công nghệ. Trách nhiệm có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm luật pháp của quốc gia, mức độ tự động hóa của xe, và nguyên nhân cụ thể của tai nạn. Ở đây ta sẽ chia làm hai trường hợp.

Trường hợp thứ nhất.

Nếu xe hoàn toàn tự lái (mức độ tự động hóa cao – Level 4 hoặc 5): 

   – Trong trường hợp này, người ngồi sau vô-lăng không thực sự “lái” xe mà chỉ là hành khách. Hệ thống tự lái (AI, cảm biến, phần mềm) chịu trách nhiệm điều khiển phương tiện. Nếu tai nạn xảy ra do lỗi của hệ thống (ví dụ: phần mềm tính toán sai, cảm biến không phát hiện chướng ngại vật), trách nhiệm thường được quy cho (hãng sản xuất xe) hoặc (nhà cung cấp phần mềm). Điều này bởi vì họ là bên thiết kế và triển khai công nghệ.

   – Tuy nhiên, hãng xe có thể lập luận rằng tai nạn xảy ra do yếu tố bên ngoài (thời tiết xấu, lỗi đường sá, hoặc hành vi của người khác), và khi đó trách nhiệm có thể được phân chia hoặc chuyển sang bên thứ ba.

Trường hợp thứ hai.

Nếu xe tự lái một phần (Level 2 hoặc 3): 

   – Ở các mức độ này, người lái xe vẫn được yêu cầu giám sát và sẵn sàng can thiệp khi cần. Nếu tai nạn xảy ra vì người lái không kịp phản ứng hoặc không tuân thủ hướng dẫn (ví dụ: không đặt tay lên vô-lăng khi được cảnh báo), trách nhiệm có thể thuộc về (người lái xe).

   – Ngược lại, nếu lỗi xuất phát từ hệ thống tự lái (ví dụ: xe tự chuyển làn sai mà không cảnh báo), trách nhiệm có thể lại thuộc về (hãng xe).

Khung Pháp lý hiện tại 

Ở nhiều quốc gia trên thế giới, luật pháp chưa hoàn toàn theo kịp sự phát triển của xe tự lái. Ví dụ, tại Mỹ, các bang như California đã bắt đầu xây dựng quy định yêu cầu hãng xe chịu trách nhiệm trong một số trường hợp, nhưng vẫn có những vùng xám.

Tại Việt Nam, khung pháp lý về xe tự lái vẫn còn rất sơ khai, nên trách nhiệm có thể được xem xét dựa trên luật giao thông hiện hành. Về mặt chủ trương Nhà nước rất ủng hộ ý tưởng của dự án công nghệ này. Thế nhưng, để người dân Việt Nam được mục kích sản phẩm xe tự lái rộng rãi trên đường phố theo tôi là còn khá xa vời. Ngoài vấn đề kỹ thuật, một vấn đề khác cần phải được giải quyết đó là khung pháp lý cho sự vận hành của phương tiện xe tự lái này.

Trong đó, một vấn đề hết sức quan trọng phải được giải quyết đó là trách nhiệm bồi thường thiệt hại dân sự khi xe tự lái gây tai nạn.

Trách nhiệm pháp lý này sẽ thuộc về ai: chủ phương tiện hay nhà sản xuất xe tự lái? Rõ ràng, với xe tự lái, người sử dụng phương tiện không trực tiếp điều khiển phương tiện và sự an toàn của phương tiện lại lệ thuộc hoàn toàn vào sự chính xác của các hệ thống điều khiển tự động do nhà sản xuất thiết kế.

Hiện nay, hệ thống pháp luật Việt Nam không có bất kỳ một quy định riêng biệt nào cho xe tự lái. Nếu chiếu theo quy định của khoản 3 điều 601 Bộ Luật dân sự 2015 thì người chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng phương tiện sẽ phải bồi thường thiệt hại kể cả khi người đó không có lỗi. Bên cạnh đó, nếu xem xét thực tiễn các trường hợp xe ô tô có chức năng tự lái đang lưu hành trên đường Việt Nam hiện tại, thì phần chức năng tự lái này cũng sẽ không được kiểm định hay chứng nhận an toàn.

Mặc dù điều 23 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có quy định : “Tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp hàng hóa có khuyết tật do mình cung cấp gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người tiêu dùng, kể cả khi tổ chức, cá nhân đó không biết hoặc không có lỗi trong việc phát sinh khuyết tật…”, tuy nhiên việc phát hiện, chứng minh « khuyết tật » trong chương trình điều khiển tự động và rất phức tạp của xe tự hành đối với người tiêu dùng không phải là điều dễ dàng. Như vậy, nếu áp dụng khung pháp lý hiện tại để xem xét trách nhiệm pháp lý dân sự liên quan đến sự an toàn của xe tự lái thì người chủ phương tiện (người điều khiển) sẽ hoàn toàn phải gánh chịu rủi ro, kể cả khi những rủi ro này ngay từ ban đầu có thể được gây ra do lỗi của nhà sản xuất.

Trên thực tế như vụ tai nạn của xe Tesla chạy chế độ Autopilot năm 2018 tại Mỹ cho thấy sự tranh cãi: Tesla cho rằng người lái xe không chú ý, trong khi gia đình nạn nhân kiện hãng xe vì hệ thống không phát hiện chướng ngại vật. Kết quả là trách nhiệm vẫn chưa được phân định rõ ràng.

Như vậy hiện tại chúng ta có thể thấy  nếu xe tự lái hoàn toàn và lỗi thuộc về công nghệ, trách nhiệm thường nghiêng về (hãng xe).  Nếu xe yêu cầu sự giám sát của con người mà người lái không thực hiện đúng, trách nhiệm có thể thuộc về (người lái xe). 

Vì vậy, Trong thực tế, cần điều tra cụ thể từng vụ việc (hộp đen của xe, dữ liệu hệ thống, hoàn cảnh tai nạn) để xác định ai chịu trách nhiệm, và đôi khi cả hai bên đều có thể liên đới.

ONET