Đảo chính ở Niger và cán cân quyền lực
Đảo chính ở Niger và cán cân quyền lực. Vì sao cuộc đảo chính ở Niger có thể làm rung chuyển cán cân quyền lực Châu Phi
Người biểu tình biểu tình vào ngày độc lập ở Niamey vào ngày 3 tháng 8 năm 2023
Đảo chính ở Niger và cán cân quyền lực. Vì sao cuộc đảo chính ở Niger có thể làm rung chuyển cán cân quyền lực Châu Phi. Với ảnh hưởng đang giảm dần của Pháp, sức nặng ngày càng tăng của Nigeria và các lợi ích dài hạn khác, một số kịch bản chồng chéo có thể xảy ra.
Thông tin ban đầu
26/07/2023 lực lượng bảo vệ tổng thống Cộng hòa Niger đã bắt giữ Tổng thống Mohamed Bazoum. Ban đầu, quân đội không đứng về phía quân nổi dậy. Quân đội chỉ đảm nhận vị trí canh gác tại các cơ sở quan trọng chiến lược ở Niamey, thủ đô của Niger. Đồng thời với những lời kêu gọi thận trọng để tránh bạo lực.
Vào đêm 26/07/2023, Đại tá Không quân Niger Amadu Abdraman đã phát biểu trên truyền hình. Trong một tuyên bố thay mặt cho những người làm đảo chánh, ông tuyên bố phế truất Tổng thống Bazoum và thành lập Hội đồng Quốc gia Bảo vệ Tổ quốc (Conseil National pour la Sauvegarde de la Patrie). Ông cho rằng “tình hình an ninh ngày càng xấu đi” và “quản trị yếu kém” là những lý do chính dẫn đến cuộc đảo chính.
27/07/2023, một tuyên bố đã được đăng trên Twitter (được đổi tên thành ‘X’) bởi tài khoản không chính thức của lực lượng vũ trang Niger (Forces Armées Nigériennes), chủ yếu đăng các bản tin về các hoạt động quân sự. Tuyên bố, được ký bởi tham mưu trưởng quân đội, Tướng Abdou Sidikou Issa. Tuyên bố ủng hộ “Lực lượng Phòng vệ và An ninh,”. Đượcnhững người làm đảo chánh tự xưng trong bài phát biểu trên truyền hình. Vào sáng ngày 28 tháng 7, có thông tin cho rằng Abdourahamane Tchiani, chỉ huy lực lượng bảo vệ tổng thống, đã được bổ nhiệm làm người đứng đầu Hội đồng Quốc gia về Bảo vệ Tổ quốc của Niger.
Các phản ứng quốc tế
Burkina Faso, Guinea và Mali lên tiếng ủng hộ chính phủ mới. Tuy nhiên, cuộc đảo chính đã bị ECOWAS, Liên minh Châu Phi, UN, Pháp, Hoa Kỳ và Nga lên án. Trung Quốc đã chọn không đưa ra bất kỳ tuyên bố nào. Tuy nhiên, ECOWAS đã sử dụng những lời lẽ rất gay gắt. Tại một hội nghị thượng đỉnh bất thường được tổ chức vào ngày 30 tháng 7. ECOWAS đã yêu cầu phục chức cho Tổng thống bị phế truất Bazoum. Nếu điều này không xảy ra trong vòng một tuần, tổ chức này đe dọa sẽ “thực hiện mọi biện pháp cần thiết để khôi phục trật tự hiến pháp ở Cộng hòa Niger.”
ECOWAS cũng thiết lập một vùng cấm bay cho tất cả các chuyến bay thương mại đến và đi từ Niger. Đình chỉ mọi giao dịch giữa các quốc gia ECOWAS và Niger. Đóng băng tất cả tài sản của quốc gia này trong các ngân hàng ECOWAS.
Thực tế ảnh hưởng
ECOWAS cũng đóng cửa biên giới giữa các quốc gia thành viên và Niger. Nhưng vì ECOWAS đình chỉ tư cách thành viên của Mali và Burkina Faso. Quyết định này thực sự đóng cửa biên giới của Niger với hai quốc gia – Benin và Nigeria. Mặc dù vậy, Niger đã và đang sử dụng hành lang vận chuyển Niamey-Cotonou (Benin) để xuất khẩu tinh quặng uranium cũng như nhập khẩu thực phẩm và năng lượng.
Tuy nhiên, phần lớn thương mại giữa các nước này được tạo thành từ buôn lậu. Phần lớn các tuyến đường buôn lậu đều không đi qua các trạm kiểm soát biên giới chính thức. Điều này có thể sẽ làm giảm tác dụng thực sự của các biện pháp trừng phạt đối với Niger.
Tài nguyên chính của Niger
Niger là một người chơi quan trọng nhưng không phải là người chơi chính trong thị trường uranium toàn cầu. Năm 2022, Niger sản xuất 2.000 tấn uranium (chiếm 4% sản lượng toàn cầu và đứng thứ 7 thế giới). Trong những năm gần đây, sản lượng uranium ở Niger đã giảm. Mỏ Akuta (do công ty Orano của Pháp điều hành) cạn kiệt và phải đóng cửa vào năm 2021.
Các tài sản uranium chính ở Niger được chia cho bốn liên doanh. Orano là cổ đông lớn nhất của ba trong số đó. Trong khi các công ty Trung Quốc kiểm soát cổ đông thứ tư. Ngoài ra còn có liên doanh với các công ty Tây Ban Nha (ENUSA) và Hàn Quốc (KEPCO). Chính phủ Nigeria được đại diện trong các liên doanh thông qua công ty nhà nước SOPAMIN.
Đối với Niger, việc bán uranium là nguồn doanh thu xuất khẩu và tiền tệ chính. Xuất khẩu uranium chiếm khoảng 200 triệu đô la hàng năm (lên tới 30% tổng giá trị xuất khẩu). Hầu hết số hàng này được vận chuyển đến Pháp. Một số lô hàng cũng được vận chuyển đến Canada, Tây Ban Nha và Nhật Bản.
Uranium
Cùng với Nga, Kazakhstan và Canada, Niger là nhà cung cấp tinh quặng uranium chính cho Pháp. Cung cấp khoảng 25% lượng tiêu thụ hàng năm của nước này (Pháp tiêu thụ khoảng 8.000 tấn mỗi năm). Ngày 31/07/2023, báo chí đưa tin rằng Niger đã đình chỉ xuất khẩu uranium và vàng sang Pháp. Quyết định của phiến quân, nếu nó thực sự được thực hiện, là một cử chỉ chính trị. Vì biên giới bị đóng cửa, xuất khẩu về mặt kỹ thuật là không thể. Niger không có đường ra biển, nếu biên giới với Bénin bị đóng cửa theo quyết định của ECOWAS, thì việc định hướng lại xuất khẩu cần có thời gian , nỗ lực, và đàm phán quốc tế.
Nguồn cung Uranium của Pháp
Một mặt, viễn cảnh Pháp mất tới 1/4 nguồn cung cấp uranium có nguy cơ làm trầm trọng thêm tình trạng khó khăn về năng lượng đang diễn ra của nước này, một tình hình vốn đã phức tạp do cuộc khủng hoảng năng lượng kéo dài hai năm đang càn quét khắp châu Âu. Mặt khác, phiến quân sẽ phải vật lộn để tìm một thị trường thay thế cho 2.000 tấn uranium. Các công ty Nga hoặc Trung Quốc có thể đồng ý mua số lượng uranium tinh này. Tuy nhiên, điều này sẽ đòi hỏi đầu tư đáng kể vào hậu cần, an ninh mỏ. Quan trọng là các nước láng giềng cho phép vận chuyển những hàng hóa này qua lãnh thổ của họ.
Nếu quân nổi dậy tiếp tục nắm quyền và đạt được thỏa thuận với Paris. Pháp có thể sử dụng ảnh hưởng của mình trong ECOWAS nới lỏng các biện pháp trừng phạt. Ví dụ, xuất khẩu uranium và vận chuyển thiết bị khai thác có thể được miễn trừ. Đây là một thực tế khá phổ biến – lệnh cấm vận đối với Mali đã được sửa đổi để cho phép cung cấp lương thực và năng lượng.
Dân số
Khi Niger tuyên bố độc lập, dân số của nước này dưới 3,5 triệu người. Trong 60 năm sau đó, con số này đã lên tới 25 triệu. Ngày nay, Niger không chỉ là nhà cung cấp uranium quan trọng mà còn là một thị trường rộng lớn. Nó nhập khẩu 3,5 tỷ giá trị hàng hóa hàng năm, chủ yếu là ngũ cốc (0,5 tỷ). Nó đã vượt qua nước láng giềng Mali về dân số. Một quốc gia có cùng diện tích và vị trí địa lý nằm giữa sa mạc Sahara và vùng Sahel. Trong khi dân số của Mali chỉ tăng gấp bốn lần trong những năm kể từ khi độc lập. Dân số của Niger đã tăng gần gấp tám lần.
Người ta cũng nói rằng Niger đứng đầu thế giới về khả năng sinh sản của phụ nữ, bỏ xa Somalia và Chad. Ở Niger, trung bình một phụ nữ sinh 7 đứa con. Dân số Niger chủ yếu sống ở nông thôn (83%) và trong tình trạng nghèo đói cùng cực.
ECOWAS
Hơn 3 triệu km2 lãnh thổ và 82 triệu người sống ở các quốc gia ECOWAS hiện đang chịu lệnh trừng phạt của ECOWAS. Hầu hết các lãnh thổ của ECOWAS (tổng diện tích lên tới 5,2 triệu km vuông) không còn là một phần chính thức của tổ chức, hiện được chia thành hai khu vực trùng với hai khu vực lịch sử mà các chuyên gia Châu Phi theo truyền thống vạch ra ở Tây Phi – cụ thể là Guinea, bao gồm các lãnh thổ ven biển Tây Phi từ Senegal đến Cameroon và Tây Sudan, một phần của khu vực Sahara/Sahel.
Trên thực tế, ECOWAS được chia thành hai phe. Một phe được đại diện bởi bốn quốc gia đã trải qua các cuộc đảo chính. Mali năm 2020 và 2021; Guinea năm 2021; Burkina Faso năm 2022. Phe đối lập bao gồm Nigeria, Ghana, Bờ Biển Ngà, Senegal và các nước khác.
Tính phức tạp của ECOWAS
ECOWAS luôn là một tổ chức khá đa dạng, không đồng nhất. Với dân số được chia theo cả tôn giáo (Thiên chúa giáo và Hồi giáo) và ngôn ngữ (tiếng Anh và tiếng Pháp). Ngoài ra, có hai thỏa thuận tiền tệ trong ECOWAS – WAEMU (Liên minh tiền tệ và kinh tế Tây Phi) hợp nhất các thuộc địa cũ của Pháp ở châu Phi và còn được gọi là khu vực đồng franc CFA, và WAMZ (Khu vực tiền tệ Tây Phi) có kế hoạch giới thiệu một loại tiền tệ duy nhất trong ECOWAS – Eco.
Hơn nữa, không có sự thống nhất giữa các quốc gia thành viên ‘hợp pháp’ của ECOWAS. Nigeria là nhà lãnh đạo kinh tế của toàn bộ châu Phi và là một bá chủ khu vực rõ ràng. Đồng thời từng là chủ mưu đằng sau khái niệm ECOWAS. Tiềm năng và khả năng của nó đe dọa các chủ thể khác trong khu vực, vốn được các bên tham gia bên ngoài sử dụng một cách khéo léo.
Các thế lực trong ECOWAS
Cho đến gần đây, Pháp đã sử dụng mối quan hệ của mình với các quốc gia trong khu vực để gây áp lực lên Nigeria, bao gồm cả ở cấp độ ECOWAS. Chủ nghĩa bảo hộ kinh tế của Pháp khiến EU khó chịu. Nó là trở ngại lớn cho thỏa thuận thương mại giữa Tây Phi và châu Âu. Đó là điều đã thúc đẩy Brussels, sẵn sàng loại bỏ Nigeria, ký các thỏa thuận riêng với Ghana và Bờ Biển Ngà và sử dụng chúng làm điểm tiếp cận thị trường khu vực của ECOWAS.
Thật trùng hợp, Tổng thống Nigeria Bola Tinubu đã được bầu làm Chủ tịch tiếp theo của ECOWAS vào 10/07/2023. Giờ đây, cuộc khủng hoảng ở Niger – nước láng giềng phía bắc của Nigeria đang đối mặt với những vấn đề tương tự (chủ nghĩa cực đoan, sa mạc hóa, biến đổi khí hậu) – tạo cơ hội cho Nigeria củng cố ảnh hưởng của nó trong khu vực và trở thành một nhân tố quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề khu vực, tận dụng sự suy giảm ảnh hưởng của Pháp. Và còn lâu mới chắc chắn rằng Nigeria sẽ chọn chơi trận đấu này cùng phe với Pháp.
Chúng ta không nên bỏ qua thực tế là tổng thống mới của Nigeria, Bola Tinubu, mặc dù sinh ra ở miền nam đất nước, là người Hồi giáo và nhận được sự ủng hộ vững chắc ở miền bắc.
Phản ứng của Nga
Nga đã chính thức lên án cuộc đảo chính. Một lập trường tự nhiên, nhất quán không liên quan đến sự đồng cảm của Moscow đối với chế độ Bazoum. Chính quyền của Bazoum đã chọn không tham dự Hội nghị thượng đỉnh Nga-Châu Phi. Còn có xu hướng thân Mỹ và Pháp. Như vậy, Nga không chỉ ghi nhớ cuộc đảo chính năm 2014 ở Ukraine. Đồng thời ủng hộ Liên minh châu Phi trong chính sách không khoan nhượng đối với các cuộc đảo chính.
Các tuyên bố của người đứng đầu Wagner PMC Evgeny Prigozhin ủng hộ cuộc đảo chính không nên được coi là quá nghiêm trọng. Không có sự hỗ trợ từ Điện Kremlin, các nguồn lực của Prigozhin ở Châu Phi rất ít ỏi. Ông ta đã có lịch sử cố gắng tỏ ra quyền lực hơn thực tế. Đồng thời, ông ta cũng hay cùng với nhiều thứ khác, sử dụng các thông tin rò rỉ có kiểm soát thông qua phe đối lập và phương tiện truyền thông châu Âu.
Do đó, bất kỳ tin đồn nào về việc anh ta tham gia vào tiến trình chính trị ở Niger đều nên được xử lý một cách thận trọng. Dù sao đi nữa, sự tin tưởng và hỗ trợ của Moscow không còn dành cho anh ta. Nếu không có những điều đó, anh ta hầu như không có nhiều trọng lượng ở Châu Phi.
Hành động của phương Tây
Rất khó để dự đoán các sự kiện sẽ phát triển như thế nào ở Niger. Có thể xảy ra các hành động của phương Tây nhằm đạt được thỏa thuận với quân đội Niger. Với mục tiêu khiến họ không đi ngược lại lợi ích kinh tế của Pháp và Mỹ. Một sự can thiệp vũ trang của ECOWAS ít có khả năng xảy ra hơn. Do sự thiếu chuẩn bị của các lực lượng phản ứng nhanh trong khu vực và thiếu nguồn lực. Sự tham gia quân sự của Pháp hoặc Mỹ cũng khó xảy ra. Phương Tây có những ưu tiên cao hơn nhiều ở các khu vực khác trên thế giới. Chẳng hạn như Đông Âu, Ấn Độ Dương hoặc Biển Đông. Phương Tây luôn hạn chế đưa quân vào các xung đột khu vực ở Trung Đông và châu Phi.
Đồng thời, không thể loại trừ khả năng Pháp và Mỹ có thể hành động độc lập với nhau. Một loạt các cuộc đảo chính chống Pháp ở châu Phi thực sự có lợi cho Mỹ. Trong khi Trung Quốc – vốn thường nhân từ chấp nhận những ưu đãi ngầm do Pháp mở rộng ở châu Phi khi Paris tìm kiếm sự hỗ trợ của Bắc Kinh – có thể thua cuộc. Hoa Kỳ có thể sử dụng tình hình vì lợi ích của mình và đặt chế độ quân sự mới của Niger vào vị trí phụ thuộc. Sau đó bóp nghẹt chế độ này bằng các biện pháp trừng phạt phi sát thương. Điều đã xảy ra ở Sudan.
Lợi ích của Nga
Lợi ích của Nga là tăng cường sức mạnh và ảnh hưởng của các trung tâm quyền lực địa phương. Nó không chỉ bao gồm Nigeria mà còn cả Algeria, một đối tác chiến lược của Nga. Nước luôn theo dõi chặt chẽ các diễn biến dọc biên giới phía nam của nước này. Lợi ích của Algeria và Nigeria là ngăn chặn cuộc khủng hoảng quốc tế hóa và tự giải quyết nó mà không có sự tham gia của Hoa Kỳ, Pháp và các bên tham gia khác.
Vai trò của Nga trong cuộc khủng hoảng này có thể là một vai trò ổn định. Nếu như nước này sử dụng mối quan hệ thân thiện với các nhà lãnh đạo của Burkina Faso và Mali. Những quốc gia tỏ ra trung lập với các vấn đề nội bộ của Niger.
minh91 copy từ https://www.rt.com/africa/580767-niger-coup-world-consequences/