Trên cơ sở phân tích tình hình, so sánh tương quan lực lượng giữa ta và địch, Bộ tư lệnh Quân khu 5 quyết định mở Chiến dịch Ba Gia và phối hợp với các hướng tiến công khác đẩy mạnh đợt hoạt động tác chiến xuân-hè 1965, nhằm tiêu diệt một bộ phận quan trọng của Sư đoàn 25 ngụy, làm tan rã phần lớn lực lượng bảo an, dân vệ, mở rộng vùng giải phóng, trọng điểm là vùng Tây Sơn Tịnh (Quảng Ngãi), hỗ trợ phong trào đấu tranh chính trị ở địa phương, giữ vững tuyến hành lang nối liền miền núi với đồng bằng Trung Trung Bộ.
Chiến dịch Ba Gia diễn ra từ ngày 28-5 đến 20-7-1965. Kết quả, ta đã tiêu diệt gọn một chiến đoàn ngụy, tiêu diệt 850 tên, bắt sống 387 tên, 476 tên ra hàng, phá hủy 15 xe quân sự, bắn rơi 18 máy bay, thu 873 súng các loại, giải phóng 29 xã thuộc 6 huyện. Thắng lợi của chiến dịch đã giải quyết thành công nhiều nội dung về nghệ thuật quân sự. Cụ thể:
 |
| Chiến sĩ Trung đoàn 1, Quân khu 5 trong Chiến dịch Ba Gia năm 1965. Ảnh tư liệu |
Thứ nhất, nghệ thuật vận dụng cách đánh linh hoạt, sáng tạo. Sau khi trinh sát nắm kỹ lực lượng địch ở khu vực Quảng Ngãi, trong đó có Trung đoàn 51 (Sư đoàn 25) và một số đơn vị binh chủng, lực lượng bảo an..., Bộ tư lệnh chiến dịch xác định cách đánh điểm, diệt viện, lấy tiêu diệt địch ngoài công sự là chính, đánh điểm nhỏ để câu viện lớn buộc địch phải phản ứng dây chuyền, lấy đánh quân viện bằng đường bộ là chủ yếu, đồng thời sẵn sàng đánh quân viện đổ bộ đường không. Hướng tiến công chủ yếu nhằm vào quân địch ở Bắc sông Trà Khúc; khu vực diệt địch chủ yếu ở vùng Tây Sơn Tịnh, trọng điểm là khu vực Ba Gia. Với chiến thuật khêu ngòi, tạo thế, dụ địch, mục tiêu đánh trận then chốt mở màn chiến dịch là lực lượng Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 51) và địch từ căn cứ Ba Gia ra ứng cứu, chi viện tại núi Khỉ, núi Tròn.
Thứ hai, nghệ thuật bố trí đội hình, tổ chức sử dụng lực lượng hợp lý. Trên cơ sở phân tích địa hình, quy luật hoạt động của địch, khả năng tác chiến của ta, Bộ tư lệnh Chiến dịch chủ trương tổ chức đội hình, sử dụng lực lượng tiến công trên nhiều hướng, hình thành thế bao vây, chia cắt, cô lập, tạo thế trận có lợi nhất đánh trận then chốt quyết định, tiêu diệt lực lượng chủ lực địch, hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ chiến dịch đề ra. Trên hướng tiến công chủ yếu, ta sử dụng Trung đoàn Bộ binh 1 (gồm 3 tiểu đoàn và một tiểu đoàn trợ chiến) được tăng cường Tiểu đoàn 45 và 2 đại đội sơn pháo 75mm, một đại đội súng máy phòng không 12,7mm, thực hiện nhiệm vụ phá ấp chiến lược và tiêu diệt quân chủ lực địch tại khu vực trọng điểm từ phía Tây đường sắt đến đường Ba Gia đi Sơn Hà. Hướng tiến công thứ yếu (Nam sông Trà Khúc), ta sử dụng Tiểu đoàn 83 bộ đội địa phương tỉnh Quảng Ngãi phối hợp với LLVT, dân quân, du kích các huyện Nghĩa Hành, Tư Nghĩa, tổ chức bao vây, chia cắt, phối hợp cùng Tiểu đoàn 45 tiêu diệt Tiểu đoàn 39 biệt động quân và giam chân Tiểu đoàn 37 biệt động quân (lực lượng dự bị của chiến đoàn ngụy) ở Nam thị xã Quảng Ngãi, không cho chúng cơ động, ứng cứu giải tỏa, chi viện cho cánh chủ yếu khi bị ta tiến công. Trên hướng phối hợp, ta bố trí Tiểu đoàn 48 bộ đội địa phương ở phía Đông Quốc lộ 1 ngăn chặn không cho địch cơ động từ Bình Sơn xuống khu vực Ba Gia, Phước Lộc.
 |
| Sơ đồ Chiến dịch Ba Gia |
Thứ ba, nghệ thuật tác chiến khêu ngòi, lừa, dụ, điều địch, từng bước diệt viện. Với phương châm đánh tiêu diệt, đánh điểm để diệt viện chủ yếu trên đường bộ; kết hợp đánh nhỏ, đánh vừa, chiến đấu dài ngày, ta thực hiện khêu ngòi nhỏ diệt viện nhỏ, buộc địch phải cứu viện lớn và sa vào thế trận ta đã chuẩn bị sẵn để diệt viện lớn, thực tiễn diễn biến chiến dịch đã chứng minh. Đêm 28 rạng 29-5-1965, ta sử dụng một trung đội bộ đội địa phương huyện Sơn Tịnh tập kích vào trung đội dân vệ ở thôn Lộc Thọ, xã Tịnh Sơn. Sau khi nghi binh dụ địch, gần trưa 29-5, địch điều Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 51 ra ngoài khu vực núi Khỉ, núi Tròn và lọt vào trận địa phục kích của ta, phần lớn đội hình địch đi đầu bị diệt gọn, số còn lại ở đồn Ba Gia mỏng, yếu, hoảng loạn, kêu cứu viện. Ta tiếp tục uy hiếp, buộc địch phải tổ chức một chiến đoàn (gồm 3 tiểu đoàn và một chi đoàn thiết giáp) hành quân ứng cứu, giải tỏa. Sau khi điều nhử địch vào thế trận đã chuẩn bị sẵn, trong hai ngày 30 và 31-5, ta thực hành vận động tiến công, phục kích, tập kích tại điểm cao 47, đồi Mã Tổ, Chóp Nón, diệt gọn chiến đoàn của địch...
Thứ tư, nghệ thuật tạo lập thế trận bí mật, bất ngờ. Chiến dịch Ba Gia diễn ra trên địa bàn nhỏ hẹp, nằm sâu trong vùng địch, 4 mặt là đồn bốt, chi khu, quận lỵ và tay sai chỉ điểm. Vì vậy, để tạo lập được thế trận bí mật, đội hình chiến dịch không bị chia tách và hạn chế thương vong khi hỏa lực địch đánh phá, Bộ tư lệnh Chiến dịch đã chủ động xây dựng cơ sở cách mạng vững chắc, kết hợp với sự giúp đỡ tích cực của nhân dân, tổ chức bố trí đội hình chiến đấu bảo đảm bí mật, linh hoạt, vững chắc. Do đó, khi ta chọn Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 51 ngụy để đánh trận khêu ngòi, buộc địch phải điều động Tiểu đoàn 39 biệt động quân đánh vu hồi và địch đã trúng kế của ta. Các lực lượng chiến dịch nhanh chóng chuyển từ phục kích sang vận động tiến công, tiêu diệt địch, giành thắng lợi.
Thắng lợi của Chiến dịch Ba Gia đánh dấu sự phát triển của nghệ thuật quân sự trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, góp phần làm phá sản chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ. Thành công về nghệ thuật quân sự trong chiến dịch không chỉ góp phần làm phong phú kho tàng lý luận quân sự mà còn có ý nghĩa nghiên cứu, phát triển, vận dụng vào thực tiễn huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu của các đơn vị hiện nay.
Mình từng là lính của Trung đoàn bộ binh 1 (Trung đoàn Ba gia), thời kỳ sau này 1978-1982.
Trung đoàn Ba gia có 3 lần được Đảng và Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân vào các năm 1972, 1976 và 1979.
Mình từng là lính của Trung đoàn bộ binh 1 (Trung đoàn Ba gia), thời kỳ sau này 1978-1982.
Trung đoàn Ba gia có 3 lần được Đảng và Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân vào các năm 1972, 1976 và 1979.
Cuối tháng 5-1965, Trung đoàn 1 (Sư đoàn 2, Quân khu 5) cùng với Nhân dân Quảng Ngãi làm nên chiến thắng Ba Gia, tiêu diệt 1 chiến đoàn, bẻ gãy cuộc hành quân cứu viện của địch.
Đây là một trong những chiến công của trung đoàn 3 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân (năm 1972, 1976 và 1979).
Trải qua chặng đường 61 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 1 đã lập nên nhiều chiến công và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Trung đoàn cũng vừa đón nhận Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng nhì do Chủ tịch nước tặng thưởng.
“Nhanh như chóp nón, gọn như Ba Gia”
Cuốn sách lịch sử dày hàng trăm trang về 60 năm (1963-2023) hình thành, phát triển của Trung đoàn 1 ghi rõ: Tiền thân của Trung đoàn là Công trường 1 kiêm Tỉnh đội Quảng Nam, thành lập ngày 20-11-1962. Đến ngày 20-11-1963, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 quyết định tách Công trường 1 ra khỏi Tỉnh đội Quảng Nam, thành lập Trung đoàn 1. Sau khi ổn định biên chế, đơn vị tích cực làm công tác chuẩn bị, tham gia kế hoạch tác chiến thu-đông 1964, đánh bại địch ở Tư Yên, Kỳ Sơn, Chóp Chài.
Cuối tháng 5-1965, cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 1 cùng với Nhân dân Quảng Ngãi làm nên chiến thắng Ba Gia, tiêu diệt 1 chiến đoàn, bẻ gãy cuộc hành quân cứu viện và tiêu diệt toàn bộ Tiểu đoàn 39 biệt động tinh nhuệ của địch.
Từ đây, đơn vị mang tên Trung đoàn Ba Gia với khẩu hiệu hành động “Nhanh như Chóp Nón, gọn như Ba Gia”. Tháng 8-1965, Trung đoàn phối hợp với quân và dân Quảng Ngãi đánh bại cuộc hành quân mang tên “Ánh sáng sao” của Mỹ-ngụy, loại khỏi vòng chiến đấu 900 tên địch, bắn rơi 13 máy bay trực thăng, 22 xe bọc thép và xe tăng.
Đến ngày 20-10-1965, Sư đoàn 2 được thành lập. Trung đoàn Ba Gia là đơn vị chủ công thuộc biên chế của Sư đoàn 2. Cũng từ thời điểm này trở đi, đơn vị tham gia nhiều trận đánh và giành chiến thắng tại Hiệp Đức, đường 9-Nam Lào, Đăk Tô… Những chiến thắng này đã góp phần quan trọng cùng quân dân cả nước giành thắng lợi trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
 |
|
Cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 1 diễu hành tại lễ phát động đợt thi đua cao điểm năm 2023. Ảnh: T.D |
Nhớ về thời hoa lửa, Đại tá Trần Như Tiếp-nguyên cán bộ Trung đoàn 1-kể: “Hồi mới thành lập, vũ khí được trang bị chủ yếu là từ thời chống Pháp, chưa có súng B41. Còn cán bộ, chiến sĩ là anh em đi tập kết về và lực lượng lính trẻ tình nguyện. Đáng nói là anh em ở đây đều sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Nhờ vậy, đơn vị đánh thắng nhiều trận quan trọng. Với những thành tích nổi bật trong giai đoạn đầu thành lập, năm 1972, Trung đoàn lần đầu được tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”.
Còn Đại tá Nguyễn Đức Chuyển-Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, nguyên Đại đội trưởng Đại đội Đặc công-Trinh sát (Trung đoàn 1) thì chia sẻ: “Sau khi Chiến dịch Lam Sơn 719 giành thắng lợi, Trung đoàn tiếp tục ở lại nước bạn Lào để phối hợp với bộ đội tình nguyện Việt Nam tại nước bạn và các lực lượng vũ trang của bạn, tiến công tiêu diệt địch, giải phóng Trung-Hạ Lào.
Chiều 11-6-1971, tại Pak Soong (thuộc cao nguyên Boloven, địa bàn chiến lược quan trọng của Lào), trên đường truy lùng lực lượng tàn quân của địch, tôi đã bắn bị thương 1 lính đánh thuê người Thái Lan. Nhìn ánh mắt van xin và nhớ đến chính sách đối với hàng binh, tôi đã băng bó vết thương cho người lính ấy. Sau khi được băng bó, cho uống nước, người lính tháo chiếc đồng hồ đeo tay, móc hết tiền bạc trong túi đưa nhưng tôi từ chối. 40 năm sau, tôi vô tình gặp lại người lính Thái Lan đánh thuê năm xưa tại Lào. Nhận ra người vừa là đối thủ vừa là ân nhân đã cứu mạng mình, anh ấy ôm chầm lấy tôi, cảm ơn cứu mạng”.
Viết tiếp trang sử hào hùng
Từ tháng 4-1988, Trung đoàn 1 đứng chân trên địa bàn An Khê. Những năm qua, đơn vị ngày càng phát triển theo hướng tinh nhuệ, hiện đại. Cán bộ, chiến sĩ luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, sáng tạo, vượt lên trên khó khăn xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.
Trong công tác huấn luyện, đơn vị tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp đối với nhiệm vụ huấn luyện, đẩy mạnh giáo dục chính trị, tư tưởng, tạo sự thống nhất về nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ. Đơn cử như đầu năm 2024, Trung đoàn 1 đã đầu tư hơn 900 triệu đồng để làm mới, nâng cấp bãi tập, mô hình học cụ và làm mới 800 bia huấn luyện.
Trung đoàn cũng triển khai 21 ngày công sửa chữa, củng cố thao trường huấn luyện; phát động tham gia sáng kiến cải tiến kỹ thuật cấp sư đoàn và có 6 sáng kiến đạt giải cao được áp dụng vào thực tiễn.
 |
|
Tân binh học tháo lắp súng. Ảnh: T.D |
Một trong những nhiệm vụ trọng tâm được đơn vị triển khai là nâng cao trình độ, nghiệp vụ cho cán bộ huấn luyện, cán bộ trẻ. 100% cán bộ huấn luyện đã được tập huấn, bồi dưỡng kiến thức theo phân cấp tại 21 lớp tập huấn. Đội ngũ cán bộ trẻ mới ra trường về công tác tại đơn vị được bồi dưỡng nâng cao kỹ năng hoạt động trên các lĩnh vực.
“Với những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu của Trung đoàn được nâng lên rõ rệt. Kết quả kiểm tra các bài bắn súng, khoa mục khác đều đạt 100% trở lên, trong đó, tỷ lệ khá, giỏi từ 80% trở lên.
Trong những năm qua, Trung đoàn luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trực sẵn sàng chiến đấu thường xuyên; trực tăng cường bảo vệ dịp lễ, Tết và sự kiện trọng đại của đất nước. Nhiều năm qua, Trung đoàn liên tục đạt danh hiệu “Đơn vị huấn luyện giỏi”-Trung tá Võ Minh Nhực-Phó Trung đoàn trưởng, Tham mưu trưởng Trung đoàn-cho hay.
Để các đơn vị trực thuộc nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, Đảng ủy-Chỉ huy Trung đoàn 1 triển khai các phong trào thi đua sâu rộng như: “Đoàn kết, mẫu mực, kỷ cương, sáng tạo, quyết thắng”, “Mừng Đảng, mừng xuân, ra quân quyết thắng”, “Ghi sâu lời Bác, thi đua hoàn thành nhiệm vụ 6 tháng đầu năm 2023”…
Qua hoạt động thi đua đã xây dựng được nhiều tập thể, cá nhân tiêu biểu là hạt nhân trong phong trào thi đua ở đơn vị, tạo động lực thực hiện thắng lợi nhiệm vụ được giao. Năm 2023, có 5 tập thể và 6 cá nhân là điển hình tiên tiến trong thực hiện phong trào thi đua quyết thắng của Trung đoàn, tiêu biểu nhất là Tiểu đoàn 2.
 |
|
Thực tập ném lựu đạn tại Trung đoàn 1. Ảnh: T.D |
Theo Trung tá Lê Quang Hiệp-Chính ủy Trung đoàn 1: Phát huy truyền thống anh hùng, cán bộ, chiến sĩ của đơn vị vẫn đang từng ngày ra sức luyện tập, đồng tâm hiệp lực vượt mọi khó khăn gian khổ, tự lực tự cường, phấn đấu huấn luyện giỏi, đoàn kết tốt, kỷ luật nghiêm, quyết tâm xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.
“Khẩu hiệu hành động cũng là chất thép của Trung đoàn 1 đã góp phần tạo nên những chiến công vang dội, những trang sử hào hùng của quân và dân ta trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước là “Đã đi là đến, đã đánh là thắng”. Chất thép ấy đang được các thế hệ tiếp tục tôi luyện để giữ vững truyền thống của trung đoàn 3 lần anh hùng”-Chính ủy Trung đoàn 1 nhấn mạnh.
- Trung đoàn BB 1 được phong AH LLVTND lần 1 ngày 19/5/972 (1962-1972).
- Trung đoàn BB 1 được phong AH LLVTND lần 2 ngày 2/9/1976 (1973-1976).
- Trung đoàn BB 1 được phong AH LLVTND lần 3 ngày 20/12/1979 (1977-1979).
Đọc bài và nhìn bản đồ tác chiến, cần phải thêm mấy ý:
- Trung đoàn 1 bộ binh được thành lập từ 20.11.1963, có các đơn vị cấp tiểu đoàn (d) là d40, d60 và d90 cùng một số đại đội hỏa lực trợ chiến, quân y, trinh sát, vận tải...
- Trên bản đồ, các đơn vị bên ta được ký hiệu bằng ô chữ nhật/tam giác (đuôi nheo) với việc các ô này quay bên trái cán cờ.
- số hiệu trong hình các ô là ký hiệu đơn vị, thi dụ hình chữ nhật bên trái cán cờ, có số 1, là BCH trung đoàn 1 và bộ sậu (quân ta); tam giác bên trái cán cờ có số 60, là d60 (quân ta). Vài vị trí có ghi như dbb90, là địa điểm xuất phát, hay dĐP83 là tiều đòan bộ đội địa phương. Kèm theo là ngày diễn ra trận đánh.
Quân địch, ký hiệu tương tự nhưng quay bên phải cán cờ. Về tên chiến đoàn của địch, đây là hình thức tổ chức hỗn hợp bao gồm trung đoàn bộ binh 51 và các đơn vị thiết giáp, cơ giới và pháo phối thuộc, nó chỉ hình thành trong 1 chiến dịch cụ thể.