IV. VÀI GHI CHÉP KHÁC
Thủy kinh chú sớ16 dẫn khá nhiều sách cổ có ghi chép liên quan tới An Dương Vương và Loa Thành. Trong đó Lịch Đạo Nguyên chép “Nay ở sau huyện Bình Đạo, thấy còn có dấu cũ của thành cung của vua”, Dương Thủ Kính chú rằng “Theo Quảng Châu ký, An Dương Vương đóng đô ở huyện Phong Khê, cho nên họ Lịch dẫn Giao Châu ngoại vực ký ở chỗ này về huyện Bình Đạo. Nguyên Hòa chí nói thành cũ của An Dương Vương ở phía Đông Bắc huyện Tống Bình 31 dặm”.
Bình Đạo, theo Thủy kinh chú sớ dẫn sách Nguyên Hòa chí thì “huyện Bình Đạo vốn là đất của người Di Phù Nghiêm, thời Ngô mở làm quận Vũ Bình, đồng thời lập huyện Bình Đạo tức là nơi sở tại của suối này. Ở phía Bắc quận, cách qua một con sông, tức là con sông này. Phía Bắc sông đối với huyện Chu Diên quận Giao Chỉ”. Còn Tống Bình là đất Phong Khê, Chu Diên cũ17. Như vậy theo Thủy kinh chú sớ thì Loa Thành là ở Phong Khê, tương đồng với địa phận huyện Đông Anh ngày nay. Có lẽ Bình Đạo trong Thủy kinh chú sớ chính là Bình Địa trong An Nam chí lược.
Ngày trước, còn lưu truyền câu cho là sấm Trạng Trình: "Thăng long phi chiến địa, Đông ngàn tĩnh nhất khu".
Nghĩa là: đất Thăng long không phải là chiến trường, huyện Đông ngàn an toàn tĩnh lặng nhất ở đó. Nhưng xét thực tế thì câu này không phù hợp mấy.
Nhưng một bộ sách rất có uy tín khác là Đại Thanh nhất thống chí thì lại tiếp thu ghi chép của Việt Kiệu thư: “Việt Vương thành ở huyện Đông Ngạn, phủ Nghệ An, lại có tên là Loa Thành vì tường thành quanh co như con ốc. Thời Hán, An Dương Vương xây dựng nên”.
Có thể thấy tới thời Thanh, thuyết Loa Thành vẫn chia làm đôi, một bên cho là thành ở Đông Anh, một bên cho là thành ở Nghệ An.
V. GIẢ THUYẾT VỀ LOA THÀNH
Trở lại với ghi chép rõ ràng nhất về Loa Thành theo thuyết Nghệ An, Lý Văn Phượng cho biết: “Đô thành cũ của An Dương Vương ở đất Việt18, nên xưng là Việt Vương thành. Trong thành, nền móng cung điện cũ vẫn còn”.
Đại Thanh nhất thống chí tiếp thu ghi chép trên và bổ sung “Theo Nguyên Hòa chí, thành cũ của An Dương Vương19 cách huyện Tống Bình hơn ba mươi dặm về phía Đông Bắc”.
Với hai ghi chép này, kết hợp với Toàn thư, Lĩnh Nam chích quái, ta có thể đưa ra một giả thuyết rằng An Dương Vương từng lập hai kinh đô. Kinh đô thứ nhất (tức cựu đô hay cố thành) là ở Phong Khê (theo ghi chép của sử Việt) hoặc huyện Tống Bình (theo ghi chép của sử Trung Quốc), cũng là địa phận huyện Đông Anh ngày nay. Sau đó, ông dời đô về huyện Đông Ngạn phủ Nghệ An tức là đất Việt Thường xưa mà Toàn thư, Lĩnh Nam chích quái ghi chép. Đây cũng chính là Loa Thành mà các sách ghi chép lại.
Nền móng cung điện cũ được nhắc tới có lẽ là di tích của kinh đô trước, không phải Loa Thành.
Loa Thành còn được Toàn thư nhắc tới một lần nữa, là kinh đô của vua Ngô Quyền20. Với sự hiện diện sau này của hậu duệ Ngô Vương là Ngô Xương Xí ở Bình Kiều (Thanh Hóa)21, cũng những chủ thuyết của nhóm học giả Đào Duy Anh cho rằng quận Đường Lâm ở châu Phúc Lộc thời cổ (tức là khoảng Thanh Nghệ Tĩnh)22 cùng các khảo cứu của nhóm học giả Trần Trọng Dương về châu Đường Lâm trong cổ sử của Việt và Trung23, và bản thân Ngô Quyền cũng là thế tộc nắm quyền ở Ái Châu24, rất có thể sau khi đánh tan quân Nam Hán, Ngô Quyền đã lên ngôi vương và trở về lập đô tại Loa Thành ở đất Việt Thường quê hương mình.
An Dương Vương đánh bại Hùng Vương rồi dời đô về Việt Thường, rất có thể đó chính là nơi xuất thân của ông. Điều này cũng hợp lý hơn việc đặt An Dương Vương thành hậu duệ của Cổ Thục quốc bên Trung Quốc, cách xa nước ta tới mấy ngàn dặm, cách trở muôn sông ngàn núi. Nếu quả như vậy, triều đại nhà Thục của An Dương Vương xứng đáng là một triều đại hoàn toàn do người Việt lập ra.
Tài liệu tham khảo:
– An Nam chí [nguyên] – Cao Hùng Trưng.
– An Nam chí lược – Lê Tắc
– Đất nước Việt Nam qua các đời – Đào Duy Anh.
– Đại Nam nhất thống chí.
– Đại Nam thực lục – Quốc sử quán.
– Đại Thanh nhất thống chí.
– Đại Việt sử ký toàn thư – Ngô Sĩ Liên
– Khâm định Việt sử thông giám cương mục – Quốc sử quán.
– Lịch triều hiến chương loại chí – Phan Huy Chú.
– Lĩnh Nam chích quái.
– Sử học bị khảo – Đặng Xuân Bảng.
– Tang thương ngẫu lục – Nguyễn Án, Phạm Đình Hổ.
– Thủy kinh chú sớ – Lịch Đạo Nguyên, Dương Thủ Kính.
– Việt kiệu thư – Lý Văn Phượng
– Việt Nam thế kỷ X: Những mảnh vỡ lịch sử – Trần Trọng Dương.
Chú thích
1 Thời Nguyễn, huyện Đông Ngàn thuộc tỉnh Bắc Ninh, sau này mới thuộc về Hà Nội.
2 Tức Bắc Ninh và một phần Hà Nội ngày nay
3 Loại chí – Dư địa chí – Kinh Bắc.
4 Thực lục, đệ nhất kỷ, 1803.
5 Xác định bờ biển theo địa lý cách đây hai ngàn năm là một việc khá phức tạp. Nhưng chúng ta biết rằng thời Loạn mười hai sứ quân, một cửa biển rất nổi tiếng ở khoảng Thái Bình, Nam Định là Bố Hải Khẩu (địa bàn của Trần Lãm), sau trở thành đồng bằng, thuộc huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình. Từ Đông Anh tới Kiến Xương, quãng đường cũng hơn 100km.
6 Toàn thư – Ngoại kỷ, Thục.
7 Nguyên văn: “於是築城于越裳”- vu thị trúc thành vu Việt Thường.
8 Toàn thư – Ngoại kỷ, Thục.
9Toàn thư chép Hùng Vương chia nước thành mười lăm bộ, gồm: Giao Chỉ, Chu Diên, Vũ Ninh, Phúc Lộc, Việt Thường, Ninh Hải, Dương Tuyền, Lục Hải, Vũ Định, Hoài Hoan, Cửu Chân, Bình Văn, Tân Hưng, Cửu Đức.
10 Xem chú giải về Cửu Chân tại Cương mục, Tiền biên, quyển 1; chú giải về Nhật Nam tại Cương mục, Tiền biên, quyển 2; chú giải về Cửu Đức tại Cương mục, Tiền biên, quyển 3; chú giải về Ô Lý tại Cương mục, Chính biên, quyển 1; chú giải về Địa Lý tại Cương mục, Chính biên, quyển 3.
11 Nguyên văn: ““築城於越裳之地”” – trúc thành ư Việt Thường chi địa.
12 An Nam chí lược, quyển 1.
13 Nguyên văn: “東岸”, chữ (岸) âm Hán là “ngạn”, lại có âm nôm đọc là “ngàn”, huyện Đông Ngạn cũng tức là huyện Đông Ngàn.
14 Nguyên văn: Minh Châu trì.
15 Toàn thư, Trần, 1226, 1285.
16 Thủy kinh chú là tác phẩm của Lịch Đạo Nguyên thời Bắc Ngụy Lưu Tống, được Dương Thủ Kính – học giả thời Thanh – viết thêm phần chú, hợp thành Thủy kinh chú sớ. Tác phẩm này đã được dịch giả Nguyễn Bá Mão dịch và xuất bản một phần có liên quan tới nước ta.
17 Sử học bị khảo, Đặng Xuân Bảng.
18 Nguyên văn: An Dương vương cựu đô Việt địa.
19 Nguyên văn: An Dương vương cố thành.
20 Toàn thư – Ngoại kỷ, Nhà Ngô, 938.
21Toàn thư – Ngoại kỷ, Ngô sứ quân, 966.
22 Đất nước Việt Nam qua các đời – Đào Duy Anh.
23 Việt Nam thế kỷ X: Những mảnh vỡ lịch sử – Trần Trọng Dương.
24Toàn thư – Ngoại kỷ, Nhà Ngô, 938.
Nguồn: Tạp chí Tia sáng.
@hatam lần đầu em mới nghe nói loa thành ở Bắc Ninh. Nhưng như cụ nói thì đúng là đất Bắc Ninh xưa ăn sâu xuông Đông Anh bây giờ thật, như vậy có thể do thời điểm viết sử nên có thể tên nọ nên kia.
Cái nữa trong truyền thuyết Nỏ thần thì cũng có vụ nỏ bắn nhiều mũi tên có vẻ là thật, và thực tế ở Cổ Loa cũng khai quật được nhiều đầu mũi tên bằng đồng.
Vậy mấy di tích khác dự đoán là Loa thành có khai thác được cổ vật nào không cụ @quany ?
Vụ nỏ thần theo em cũng là bằng chứng đắt giá để xác định Loa Thành ở Đông Anh tuy nhiên nếu xét theo kiểu biên chế vũ khí trang bị thì nhỡ đâu Nỏ thần là 1 vũ khí được trang bị đại trà cho quân chủ lực giữ các thành thời đó của triều Thục Phán? Nên cứ nơi đâu có quân đồn trú thì đều được biên chế " nỏ thần" cũng như các lò đúc tên đồng?!
Ngày trước, còn lưu truyền câu cho là sấm Trạng Trình: "Thăng long phi chiến địa, Đông ngàn tĩnh nhất khu".
Nghĩa là: đất Thăng long không phải là chiến trường, huyện Đông ngàn an toàn tĩnh lặng nhất ở đó. Nhưng xét thực tế thì câu này không phù hợp mấy.
Ah, Thỏ chào bác Hà Tam 😊
@tho-mom À, nếu theo biên chế thì có thể giả thiết Loa thành là một kiểu kiến trúc đặc trưng thời An Dương Vương. Có thể do tính hiệu quả phòng thủ loa thành tốt nên cũng có thể kiểu thành này sẽ được xây nhiều nơi, tất nhiên quy mô có thể khác nhau.
Chính vì sự lợi hại của Loa thành mà Trọng thủy phải sang làm rể và nghiên cứu cách phá thành kiểu này.
Khi lộ điểm yếu của Loa thành thì An Dương Vương mới bị thất thủ. Nhưng em nghĩ quá trình thất thủ rút lui này là rất lâu, có thể ADV phải di chuyển rút dần qua nhiều thành rồi mới về đến Loa thành ở Nghệ An chẳng hạn.
Trong truyền thuyết em nghĩ chỉ nói vắn tắt quá trình rút chạy của ADV thôi, chứ để đánh chiếm 1 nước như Âu Lạc cũng không thể nhanh ngày 1 ngày 2 được!
Em dốt sử lịch sử, cũng chưa đi các nơi nhiều, nên chỉ biết truyền thuyết An Dương Vương xây thành cổ loa, một câu chuyện dân gian mang nhiều tính chất kỳ ảo nhưng gắn với con người và lịch sử có thật của dân tộc.
và điểm hóa thân thần thánh của Ngài được dân gian lưu truyền.
https://laodong.vn/di/bai-da-o-cuoi-duong-long-ngong-598249.ldo
Em nghĩ Loa thành ở Cổ loa , Đông Anh là chính xác vì còn di tích các vòng thành và các mũi tên khảo cổ đào được. Sách xưa mà cũng nêu nghi vẫn thì cũng chỉ là để tham khảo thôi, thời xưa có công tác khảo cổ gì đâu?
Còn việc An Dương Vương chạy đến tận Nghệ An thì cũng có thể có. Việc chạy đó có thể diễn ra mấy năm trời, vừa đánh vừa lùi chứ không phải chạy 1 mạch như trong truyền thuyết.
@quany có một nhà nghiên cứu nghiệp dư còn, bằng cách lập luận của mình còn cho rằng Loa Thành thuộc đất Lâm Ấp và của người Lâm Ấp nữa cơ anh
@quany E ko phải là nhà nghiên cứu Lịch sử , nhưng e thấy ko thuyết phục lắm cái ý mà Cụ đưa ra là : Vua Thục Phán An Dương Vương cưỡi ngựa trở Mỵ Châu chạy ra bờ biển .... " vậy chỉ chạy dc giỏi lắm vài km đến mấy chục km thôi vì đường ngày đó xấu " . Lý do : Thực ra đây chỉ là truyền thuyết mà đã là truyền thuyết thì % sự thực rất ít . Cụ thử nghĩ xem nếu Thục Phán ADV có lên Ngựa chạy về phương Nam ra bờ biển thì ngài phải chạy 1 mình chứ , còn như có trở theo người thân thì thường là con trai hay Vợ phải ko Cụ ? sao nhất thiết phải là Mỵ Châu . Vì vậy , ở đây nếu có thì là Thục Phán cùng cả 1 đoàn gia tộc và tướng tá tâm phúc rút về phía Nam chứ ko phải chạy thẳng 1 lèo 300km như Cụ nghĩ . E nhớ đất Âu Lạc khi đó đến vùng đấy là hết .