Tết Hàn Thực, hay còn được gọi với cái tên dân dã là Tết bánh trôi bánh chay, là một ngày tết phổ biến lâu đời ở Việt Nam.
Trong dịp này, các gia đình sẽ chuẩn bị các phần bánh trôi, bánh chay thành kính dâng lên cho các bậc tổ tiên, nhằm tri ân, tưởng niệm người thân đã khuất.
Tết Hàn Thực diễn ra vào mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm. Năm 2024, Tết Hàn Thực rơi vào ngày 11/04/2024 theo lịch dương.
Ảnh minh họa.
Tết Hàn Thực mang ý nghĩa thể hiện tấm lòng nhớ ơn ông bà tổ tiên và cội nguồn dân tộc. Những món ăn trong ngày Tết Hàn Thực được dâng lên ông bà tổ tiên đều được làm từ những nguyên liệu dân dã như như bánh trôi hay bánh chay đều được làm từ hạt gạo, loại lương thực chính đã nuôi sống bao thế hệ người dân Việt Nam.
Trong ngày Tết Hàn Thực, con cháu cùng quây quần, nấu bánh trôi, bánh chay thành tâm dâng cúng lên bàn thờ gia tiên nhằm thể hiện lòng hiếu kính, sự biết ơn về công dưỡng dục và sinh thành.
Tết Hàn Thực là dịp mọi người gửi gắm niềm tin tín ngưỡng, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no hạnh phúc.
Bánh trôi và bánh chay là hai món không thể thiếu trong các bữa cúng tổ tiên vào dịp Tết Hàn Thực, được xem là biểu tượng quan trọng của ngày lễ này. Mặc dù vậy, vẫn có nhiều người chưa hiểu rõ về ý nghĩa thực sự của hai loại bánh này trong ngày Tết Hàn Thực. Dưới đây là một giải thích về ý nghĩa của chúng:
Bánh trôi và bánh chay không chỉ là những món tráng miệng truyền thống, mà còn là biểu tượng của sự trong sạch và tinh thần an yên trong ngày Tết Hàn Thực.
Bánh trôi thường được làm từ bột gạo và đường, tượng trưng cho sự thanh khiết và tinh khôi. Trong khi đó, bánh chay thường được làm từ bột gạo nếp, tạo ra một lớp vỏ mịn và bên trong là nhân đậu xanh hoặc mè đen, biểu thị sự hoàn hảo và bền vững.
Trong ngày Tết Hàn Thực, việc cúng bánh trôi và bánh chay được xem như một cách để tri ân và tôn vinh các vị tổ tiên đã qua đời, đồng thời mong muốn nhận được sự bảo hộ và phước lành từ họ. Việc cúng bánh trôi và bánh chay cũng thể hiện lòng kính trọng và biết ơn đối với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Bánh trôi có hình dạng tròn đều gợi nên câu tục ngữ "Mẹ tròn con vuông", còn bánh chay thì có vỏ trắng mang tính âm, nhân đậu xanh mang tính dương được bao bọc lại, thể hiện âm dương hòa hợp, cầu mong mưa gió thuận hòa, mùa màng tươi tốt.
Một mâm cúng được kính dâng cho tổ tiên trong ngày tết Hàn Thực, thường được chuẩn bị các món như: 3 hoặc 5 bát bánh chay và 3 hoặc 5 bát bánh trôi, hoa tươi và trầu cau, mâm ngũ quả, nước tinh khiết.
Một vụ mùa bội thu nhưng sâu bọ kéo đến rất đông. Ông Đôi Truân xuất hiện, bày cho dân làng lập đàn cúng gồm bánh gio, trái cây, sau đó đi ra trước nhà mình vận động thể dục để giết sâu bọ. Tết Đoan Ngọ có từ đó.
Tái hiện lễ ban quạt Tết Đoan Ngọ trong cung đình xưa tại Hoàng thành Thăng Long ngày 6-6 - Ảnh: T.ĐIỂU
Theo Phòng nghiên cứu sưu tầm di sản của Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội, Tết Đoan Ngọlà ngày Tết truyền thống tại một số quốc gia và vùng lãnh thổ Đông Á như Việt Nam, Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc…
Tại Việt Nam, ngày này còn được gọi với cái tên dân dã là ngày "giết sâu bọ".
Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày mùng 5-5 âm lịch hằng năm. Đây là thời điểm nắng nóng kéo dài, sâu bọ phát triển nhiều.
Tết Đoan Ngọ còn có tên gọi khác là Tết Đoan Dương.
Đoan Ngọ (Đoan là mở đầu, Ngọ là giữa trưa) là bắt đầu giữa trưa.
Dương là mặt trời, là khí dương, Đoan Dương nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh.
Ăn bánh gio, rượu nếp, hoa quả mùa hè để giết sâu bọ trong ngày Tết Đoan Ngọ ở Hoàng thành Thăng Long - Ảnh: T.ĐIỂU
Ông Đôi Truân trong truyền thuyết về Tết Đoan Ngọ
Về nguồn gốc Tết Đoan Ngọ, theo truyền thuyết, vào một vụ mùa bội thu, người nông dân ăn mừng vì trúng mùa. Thế nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến đông đảo, ăn hết cây trái, thực phẩm đã thu hoạch được.
Người dân rất lo lắng không biết cách gì để có thể giải quyết được nạn sâu bọ thì xuất hiện một ông lão xưng là Đôi Truân.Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm những lễ vật đơn giản: bánh gio, trái cây, sau đó đi ra trước nhà mình vận động thể dục. Mọi người làm theo lời ông thì chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi.
Đôi Truân dặn dò thêm: sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ông đã dặn thì sẽ trị được chúng.
Dân chúng biết ơn và để tưởng nhớ việc này, đã đặt cho ngày này là ngày Tết "diệt sâu bọ".
Từ đó, ngày Tết Đoan Ngọ trở thành một ngày lễ truyền thống của người dân Việt Nam.
Họ thường dành ngày này để vận động thể dục và cúng tạ để đẩy lùi sâu bọ và các loại bệnh tật khác.
Ngoài ra, người ta còn có thể thưởng thức những món ăn đặc trưng của ngày Tết này, như bánh tro, bánh ú tro, chè trôi nước và nhiều loại trái cây khác.
Nghệ nhân trà Hoàng Anh Sướng trò chuyện về thú uống trà của người xưa - Ảnh: T.ĐIỂU
Tết kỳ lạ nhất của người Việt
Theo Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội, Đoan Ngọ được xem là Tết kỳ lạ nhất của người Việt.
SáchHà Nội địa dư, mục phong tục ghi "Tết Đoan Dương bó lá ngải, nhuộm móng tay, buộc chỉ cổ tay".
HayĐồng Khánh địa dư chíchép: "Tết Đoan Ngọ chuẩn bị đầy đủ rượu và hoa quả lễ tổ tiên từ sáng sớm. Mọi người đều uống rượu, ăn hoa quả, gọi là giết sâu bọ.
Hôm ấy người ta hái các loại thuốc cất giữ để sử dụng, hái lá ngải tùy theo năm mà bó thành hình con vật tượng trưng của năm đó...".
Đặc biệt, những phong tục này đã được khắc họa một cách chân thực và sống động trong bộ sáchKỹ thuật cổ của người An Nam.
Bên cạnh các phong tục truyền thống, các nguồn sử liệu như Đại Việt sử ký toàn thư, Lê Triều hội điển, Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ... cho biết trong cung đình xưa, Tết Đoan Ngọ là lễ thường triều, hoàng đế chịu mệnh trời thực hiện một số nghi lễ như cúng tế các tiên đế, báo hiếu bậc sinh thành, ban yến và ban quạt cho văn võ bá quan...
Trưng bày Tết Đoan Ngọ tại Hoàng thành Thăng Long, Hà Nội - Ảnh: Hoàng Thành Thăng Long
Những năm gần đây Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội đã tổ chức, thể nghiệm các nghi lễ cung đình, trong đó có nghi lễ cung đình dịp Tết Đoan Ngọ.
Năm nay, chuẩn bị đón Tết Đoan Ngọ, ngày 6-6, tại sân trước Điện Kính Thiên, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp với Hội Di sản văn hóa Thăng Long, Công ty cổ phần Ỷ Vân Hiên… thực hành nghi lễ tiến phẩm dâng hương lên các vị tiên đế và nghi lễ ban quạt.
Cùng ngày 6-6, trung tâm còn phối hợp với nghệ nhân trà Hoàng Anh Sướng tổ chức buổi chia sẻ về thú thưởng trà của người Việt xưa, đặc biệt là trong các gia đình quyền quý.
Ngoài ra, trung tâm còn tổ chức trưng bày giới thiệu về các phong tục dân gian trong ngày Tết Đoan Ngọ thông qua sắp đặt không gian thờ cúng và không gian trưng bày các loại thảo mộc, các loại túi thơm, gợi nhớ đến hình ảnh hai khu phố cổ quen thuộc là Thuốc bắc và Hàng Mụn.
Các nghi lễ cúng tế tổ tiên, lễ thiết triều, lễ ban quạt trong cung đình cũng được giới thiệu qua tranh vẽ và mô hình hiện vật phỏng dựng.
Hướng dẫn cách làm rượu nếp đơn giản cho ngày Tết Đoan Ngọ
Chỉ với một vài thao tác đơn giản, các bà nội trợ có thể tự thực hiện món rượu nếp nhân dịp Tết Đoan Ngọ.
Làm rượu nếp tại gia khá đơn giản và không quá cầu kỳ. Ảnh: Thu Lan
Rượu nếp (hay còn gọi là cơm rượu) là món không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ. Món rượu nếp mới đầu nghe tưởng khó thực hiện nhưng lại khá dễ dàng nếu biết đúng cách nấu.
Trước tiên hãy chuẩn bị 500gr gạo nếp, 300gr đường trắng và 5gr men rượu. Kế đến hãy vo sạch gạo nếp, đem ngâm với nước trong vòng từ 3 đến 4 tiếng. Sau đó mang gạo nếp đi hấp cho đến khi hạt gạo săn lại, đạt chuẩn sẽ hơi giống xôi nếp nhưng có độ ướt hơn một chút.
Công đoạn ngâm kỹ gạo nếp khá quan trọng để món rượu nếp thơm ngon. Ảnh: Thu Lan
Trong thời gian chờ xôi nếp chín, giã sơ men rượu, đem lọc bã trấu còn sót lại. Trộn men rượu với một muỗng cà phê đường rồi dùng cối giã mịn. Xôi nếp chín, đánh tơi và để nguội rồi cho vào nồi nấu lần hai khoảng 30 phút để cho hạt xôi căng bóng. Tiếp đến trải đều xôi ra mâm và để nguội, rắc chút men trộn đường giã nhuyễn lên trên phần xôi nếp. Sau đó nén chặt phần xôi nếp vào một hũ thủy tinh và cho thêm một thìa canh đường. Dùng màng bọc thực phẩm bọc kín miệng hũ rượu nếp và lựa chọ để nơi khô thoáng từ 2 đến 3 ngày cho đến khi xôi nếp lên men.
Khi có mùi thơm của rượu nếp là có thể trực tiếp mang ra cùng thưởng thức với gia đình. Món rượu nếp cũng đặc biệt thơm ngon nếu trộn với sữa chua.
TPO - Theo quan niệm dân gian, ngày Tết Đoan Ngọ mang ý nghĩa phòng bệnh, giữ gìn sức khỏe và bảo vệ mùa vụ. Một trong những nét đặc trưng của ngày Tết Đoan Ngọ là việc thực hiện nghi thức cúng tổ tiên và thần linh. Ý nghĩa lớn nhất và sâu sắc nhất của Tết Đoan Ngọ là ngày “y dược toàn dân”.
Mối liên hệ với nông nghiệp và thời tiết
Tết Đoan Ngọ là ngày Tếttruyền thốngtại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc… Tại Việt Nam, ngày này còn được gọi với cái tên dân dã là ngày “giết sâu bọ”.
Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày mùng 5/5 âm lịch, đây là thời điểm nắng nóng kéo dài, sâu bọ phát triển nhiều. Tết Đoan Ngọ còn có tên gọi khác là Tết Đoan Dương.
Tết Đoan Ngọ có liên quan đến nông nghiệp và thời tiết
PGS.TS Trần Đức Cường - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam - lý giải Đoan là mở đầu, Ngọ là giữa trưa,Đoan Ngọlà bắt đầu giữa trưa. Dương là mặt trời, là khí dương. Đoan Dương nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh. Trong văn hóa cổ truyền Việt Nam, Đoan Ngọ được xem là một trong những dịp lễ Tết quan trọng bậc nhất.
Ngày Tết Đoan Ngọ mang ý nghĩa phòng bệnh, giữ gìn sức khỏe và bảo vệ mùa vụ. Một trong những nét đặc trưng của ngày Tết Đoan Ngọ là việc thực hiện nghi thức cúng tổ tiên và thần linh, đặc biệt là cúng Đôi Truân - người được coi là thần bảo vệ cây trồng và chống lại sâu bọ.
Trong cung, hoàng đế chịu mệnh trời thực hiện một số nghi lễ như cúng tế các tiên đế, báo hiếu bậc sinh thành, ban yến và ban quạt cho văn võ bá quan.
Tết Đoan Ngọ có liên quan đến nông nghiệp và thời tiết. Ý nghĩa lớn nhất và sâu sắc nhất của Tết Đoan Ngọ là ngày “y dược toàn dân”.
“Việt Nam là xứ nóng, tháng 5 lại là mùa nóng càng tạo điều kiện cho các loài sâu bọ, vi trùng phát triển làm hại mùa màng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Vì thế, con người phải tìm cách chống lại cái nóng và phòng dịch bệnh thông qua các món ăn, thức uống, đồ dùng. Phong tục tốt đẹp này đã đi vào kho tàng văn học Việt Nam”, PGS.TS Trần Đức Cường nói.
Những đồ cúng và tục lệ không thể thiếu
Tại các làng quê, người dân đặc biệt chú trọng đến việc trang hoàng, chuẩn bị đồ cúng và món ăn cho lễ cúng. Trái cây là thứ đồ cúng không thể thiếu, đặc biệt là những loại trái cây đang đơm hoa kết trái vào mùa này như mít, xoài, đu đủ...
Ngoài ra, còn có những món ăn khác tùy theo tập quán của từng địa phương nhưrượu nếp, bánh gio, xôi chè...
Vào ngày Tết Đoan Ngọ, có nhiều phong tục thú vị được thực hiện. Nhiều nguồn sử liệu cung cấp thông tin quý giá về Tết Đoan Ngọ. SáchHà Nội địa dư, mục phong tục ghi: “Tết Đoan Dương bó lá ngải, nhuộm móng tay, buộc chỉ cổ tay” hayĐồng Khánh địa dư chíchép: “Tết Đoan Ngọ chuẩn bị đầy đủ rượu và hoa quả lễ tổ tiên từ sáng sớm. Mọi người đều uống rượu, ăn hoa quả, gọi là giết sâu bọ...”.
Người dân quan niệm ăn rượu nếp cho sâu bọ say.
Theo quan niệm xưa, trong cơ thể người thường có “sâu bọ” trú ngụ, thường ngày chúng ẩn sâu trong bụng, chỉ vào ngày mùng 5 tháng 5 mới ngoi lên và phải dùng thức ăn để trừ bỏ.
Tại các gia đình, sáng sớm khi thức dậy, phải giết sâu bọ ngay. Người dân thường ăn một quả trứng luộc, một bát rượu nếp, bánh ú tro, bánh đa, chè kê... cho sâu bọ say, ăn tiếp trái cây có hương vị chua chát để sâu bọ chết.
Ngày Đoan Ngọ, dân gian còn có tục lấy ngải treo trước cửa nhà tránh đau ốm và trừ tà. Tùy theo năm cầm tinh con gì mà ngải được kết thành hình con giáp năm đó, chẳng hạn năm Sửu kết hình con trâu, năm Hợi kết hình con lợn...
Dịp Tết Đoan Ngọ, dân gian còn có tục lấy ngải treo trước cửa nhà tránh đau ốm và trừ tà.
Tục đeo bùa ngũ sắc cũng có trong Tết Đoan Ngọ. Khi thời tiết chuyển mùa nắng nóng, các loại bệnh dịch xuất hiện nhiều, đặc biệt trẻ em là đối tượng dễ mắc bệnh, cho nên người lớn thường thực hiện một số phương cách để trừ trùng, phòng bệnh.
Dân gian tin rằng chỉ ngũ sắc, gồm có 5 màu tương ứng với màu ngũ hành: đen, đỏ, xanh, trắng, vàng, giúp trừ tà.
Ngoài ra, vào dịp này, trong dân gian còn có tục khảo cây, xông nước lá thơm, nhuộm móng chân móng tay...
Hướng dẫn cách làm rượu nếp đơn giản cho ngày Tết Đoan Ngọ
Chỉ với một vài thao tác đơn giản, các bà nội trợ có thể tự thực hiện món rượu nếp nhân dịp Tết Đoan Ngọ.
Làm rượu nếp tại gia khá đơn giản và không quá cầu kỳ. Ảnh: Thu Lan
Rượu nếp (hay còn gọi là cơm rượu) là món không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ. Món rượu nếp mới đầu nghe tưởng khó thực hiện nhưng lại khá dễ dàng nếu biết đúng cách nấu.
Trước tiên hãy chuẩn bị 500gr gạo nếp, 300gr đường trắng và 5gr men rượu. Kế đến hãy vo sạch gạo nếp, đem ngâm với nước trong vòng từ 3 đến 4 tiếng. Sau đó mang gạo nếp đi hấp cho đến khi hạt gạo săn lại, đạt chuẩn sẽ hơi giống xôi nếp nhưng có độ ướt hơn một chút.
Công đoạn ngâm kỹ gạo nếp khá quan trọng để món rượu nếp thơm ngon. Ảnh: Thu Lan
Trong thời gian chờ xôi nếp chín, giã sơ men rượu, đem lọc bã trấu còn sót lại. Trộn men rượu với một muỗng cà phê đường rồi dùng cối giã mịn. Xôi nếp chín, đánh tơi và để nguội rồi cho vào nồi nấu lần hai khoảng 30 phút để cho hạt xôi căng bóng. Tiếp đến trải đều xôi ra mâm và để nguội, rắc chút men trộn đường giã nhuyễn lên trên phần xôi nếp. Sau đó nén chặt phần xôi nếp vào một hũ thủy tinh và cho thêm một thìa canh đường. Dùng màng bọc thực phẩm bọc kín miệng hũ rượu nếp và lựa chọ để nơi khô thoáng từ 2 đến 3 ngày cho đến khi xôi nếp lên men.
Khi có mùi thơm của rượu nếp là có thể trực tiếp mang ra cùng thưởng thức với gia đình. Món rượu nếp cũng đặc biệt thơm ngon nếu trộn với sữa chua.
Phải làm bao nhiêu thủ tục nhiêu khê, rồi yêu cầu phải có kỹ năng như hấp gạo nếp. Đến đoạn xôi chín rồi để nguội rồi cho vào nồi nấu 2 lần .... thế này mà nói là cách làm đơn giản. Haiz.
Chưa kể phải chờ 2 đến 3 ngày mới được chén mà chưa biết kết quả ntn.
Thôi, cách đơn giản của em là cầm tiền ra chợ, nếm thấy hàng nào ngon thì làm bát tô mang về vợ chồng con cái xì xụp với nhau.
