Toàn văn Tuyên ngôn độc lập 02/9/1945
"Tất cả mọi người đều sinh ra bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".
Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.
Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:
"Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi".
Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.
Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.
Về chính trị - Chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.
Về kinh tế - Chúng bóc lột dân ta đến tận xương tủy, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.
Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.
Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.
Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn, trở nên bần cùng.
Chúng không cho các nhà tư sản ta giầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.
Mùa thu năm 1940, phát-xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng Minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật. Từ đó dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật. Từ đó dân ta càng cực khổ, nghèo nàn. Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay, từ Quảng Trị đến Bắc Kỳ, hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói.
Ngày 9 tháng 3 năm nay, Nhật tước khí giới của quân đội Pháp. Bọn thực dân Pháp hoặc bỏ chạy hoặc đầu hàng. Thế là chẳng những chúng không "bảo hộ" được ta, trái lại, trong 5 năm, chúng đã bán nước ta hai lần cho Nhật.
Trước ngày 9 tháng 3, biết bao lần Việt Minh đã kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật. Bọn thực dân Pháp đã không đáp ứng, lại thẳng tay khủng bố Việt Minh hơn trước. Thậm chí đến khi thua chạy, chúng còn nhẫn tâm giết nốt số đông tù chính trị ở Yên Bái và Cao Bằng.
Tuy vậy, đối với nước Pháp, đồng bào ta vẫn giữ một thái độ khoan hồng và nhân đạo. Sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3, Việt Minh đã giúp cho nhiều người Pháp chạy qua biên thùy, lại cứu cho người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật, và bảo vệ tính mạng, và tài sản cho họ.
Sự thực là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng Minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Sự thực là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ dân chủ cộng hòa.
Bởi thế cho nên chúng tôi - Lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới - đại biểu cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã ký về nước Việt Nam, xóa bỏ tất cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam.
Toàn dân Việt Nam, trên dưới một lòng quyết liệt chống lại âm mưu của bọn thực dân Pháp.
Chúng tôi tin rằng các nước Đồng Minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở các Hội nghị Tê-hê-răng và Cựu-kim-sơn, quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân Việt Nam.
Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng Minh chống phát-xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do ! Dân tộc đó phải được độc lập !
Vì những lẽ trên, chúng tôi - Chính phủ Lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng:
"Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thực đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy".
Hồ Chí Minh (Chủ tịch), Trần Huy Liệu, Võ Nguyên Giáp, Chu Văn Tấn, Dương Đức Hiền, Nguyễn Văn Tố, Nguyễn Mạnh Hà, Cù Huy Cận, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Xuân, Vũ Trọng Khánh, Phạm Văn Đồng, Đào Trọng Kim, Vũ Đình Hòe, Lê Văn Hiến
Sáng tai họ, điếc tai cày 
"Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và thật sự đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy".
Sáng tai họ, điếc tai cày
Các Hội nghị Tê-hê-răng và Cựu-kim-sơn được nhắc đến trong Tuyên ngôn độc lập:
Hội nghị Tehran (Hội nghị Tê-hê-răng) là một cuộc họp chiến lược giữa Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô Stalin, Tổng thống Hoa Kỳ F.D.Roosevelt, và Thủ tướng Anh W. Churchill từ ngày 28/11 đến ngày 01/12/1943, sau cuộc xâm lược Iran của Anh và Liên Xô. Cuộc hội nghị được tổ chức tại đại sứ quán Liên bang Xô Viết tại Tehran, Iran. Đây là cuộc hội nghị về Chiến tranh thế giới lần thứ hai đầu tiên giữa "Tam Cường", ba nhà lãnh đạo của phe Đồng Minh (Liên Bang Xô Viết, Hoa Kỳ, và Vương quốc Anh).
Hội nghị Liên Hợp Quốc về một tổ chức quốc tế (thường được gọi là Hội nghị San Francisco, người Việt Nam từng gọi là Hội nghị Cựu Kim Sơn) là một hội nghị gồm có sự tham gia của 50 đại biểu từ các quốc gia Đồng Minh diễn ra từ ngày 25/4/1945 đến 26/6/1945 tại San Francisco, Hoa Kỳ. Trong hội nghị này, các đại biểu đã xem lại và viết lại Hiệp ước Dumbarton Oaks. Kết quả của Hội nghị là việc thông qua Hiến chương Liên Hợp Quốc.
Sáng tai họ, điếc tai cày
Những thước phim ngày Độc lập.
Tác giả tác phẩm: Chuyện về những thước phim ngày Độc lập - YouTube
Sáng tai họ, điếc tai cày
Chủ tịch Hồ Chí Minh giản dị trong bộ quần áo ka ki và đôi dép cao su tiến ra trước máy phát thanh.
Bộ quần áo kaki - Chủ tịch Hồ Chí Minh mặc trong lễ Tuyên ngôn Độc lập ngày 02/9/1945 - được may tại cửa hiệu Phúc Lợi - số 48 Hàng Ngang, do vợ chồng ông bà Trịnh Văn Bô tặng Bác.
Sáng tai họ, điếc tai cày
Đại diện Chính phủ Cách mạng lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra mắt quốc dân trên lễ đài, ngày 2/9/1945. Lễ đài này được xây dựng với vật liệu chủ yếu là gỗ và đinh sắt, trang trí bằng vải.
Sáng tai họ, điếc tai cày
Buổi lễ kết thúc bằng những lời thề Độc lập:
- Chúng tôi, toàn thể dân Việt Nam xin thề: “Kiên quyết một lòng ủng hộ Chính phủ lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh”.
- Chúng tôi xin thề: “Cùng Chính phủ giữ nền độc lập hoàn toàn cho Tổ quốc, chống mọi mưu mô xâm lược, dù có phải chết cũng cam lòng”.
- Nếu Pháp đến xâm lược lần nữa thì chúng tôi xin thề:
“Không đi lính cho Pháp,
Không làm việc cho Pháp,
Không bán lương thực cho Pháp,
Không đưa đường cho Pháp!”.
Các đại biểu và quốc dân giơ tay tuyên thệ.
Sáng tai họ, điếc tai cày
Lễ độc lập ngày 2/9/1945 ở Sài Gòn - VnExpress
Lễ độc lập ngày 02/9/1945 ở Sài Gòn
Hàng trăm nghìn người Sài Gòn đổ về quảng trường Norodom, chờ nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Lễ đài được đặt trên đường Norodom (nay là đường Lê Duẩn, quận 1), ngay phía sau Nhà thờ Đức Bà. Theo kế hoạch trước đó, 14h ngày 2/9, buổi lễ sẽ bắt đầu, song từ sáng sớm, không khí Sài Gòn đã náo nức.
Báo Việt Thanh xuất bản tại Sài Gòn tháng 9/1945 miêu tả, giữa trưa, dưới mặt trời đứng bóng, các đoàn thể quần chúng, các toán quân lũ lượt trong các trụ sở ở châu thành, các vùng ngoại ô kéo về đại lộ Norodom. Biển người Sài Gòn đổ ra đường hôm đó là cảnh tượng chưa từng thấy ở thành phố này.
Cờ đỏ sao vàng, cờ của các nước đồng minh rợp trời. Khẩu hiệu bằng 5 thứ tiếng Việt, Anh, Pháp, Nga, Trung giăng đầy các con phố lớn ở trung tâm: "Việt Nam dân chủ muôn năm!", "Đả đảo thực dân Pháp!", "Độc lập hay là chết".
Lễ đài độc lập ngày 2/9/1945 tại Sài Gòn. Ảnh: Bảo tàng TP HCM.
Trực tiếp biên soạn Biên niên sự kiện Lịch sử Nam Bộ kháng chiến (1945-1975), TS Hà Minh Hồng (nguyên Trưởng khoa Lịch sử, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP HCM) cho biết, tư liệu và nghiên cứu về sự kiện lễ độc lập ở Sài Gòn khá ít ỏi. Phần lớn xuất phát từ tự bạch của Giáo sư Trần Văn Giàu, Bí thư Xứ ủy kiêm Chủ tịch Ủy ban hành chính lâm thời Nam Bộ khi đó.
Từ ngày 31/8/1945, Trung ương cho biết lúc 14h ngày 2/9/1945 tại Hà Nội, Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẽ ra mắt quốc dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ đọc bản Tuyên ngôn độc lập.
Lễ độc lập ở Hà Nội mở màn bằng nghi lễ chào cờ rất tôn nghiêm. Trong tập hồi ức Những chặng đường lịch sử (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia 2010), Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra mắt trước mấy chục vạn đồng bào với dáng vẻ gày gò, trán cao, mắt sáng, râu thưa. Cụ đội chiếc mũ đã cũ, mặc áo kaki cao cổ, đi dép cao su trắng. Giọng của ông cụ phảng phất giọng nói người miền quê Nghệ An.
Đọc bản Tuyên ngôn độc lập đến nửa chừng, Chủ tịch Hồ Chí Minh dừng lại và bỗng dưng hỏi: "Tôi nói, đồng bào nghe rõ không?". Biển người phía dưới đồng thanh, tiếng dậy vang như sấm "Có".
Buổi lễ kết thúc bằng những lời thề độc lập "Kiên quyết một lòng ủng hộ Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh", "Cùng Chính phủ giữ nền độc lập hoàn toàn cho Tổ quốc, chống mọi mưu mô xâm lược, dù có phải chết cũng cam lòng".
Cùng thời điểm đó ở Sài Gòn, một hệ thống loa phát thanh được chuẩn bị kỹ lưỡng, đặt dọc tuyến đường Norodom. Máy thu thanh cũng được trang bị để tiếp sóng bản Tuyên ngôn độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc trên làn sóng 32 m của Đài phát thanh Bạch Mai (Hà Nội).
Song đài phát ở Hà Nội và máy thu ở Sài Gòn quá cũ, việc tiếp sóng không thành công. Hơn nửa giờ trôi qua, dân chúng bắt đầu xì xào bàn tán, một số người nghi vấn có kẻ phá hoại. Để trấn an người dân, ban tổ chức đề nghị Chủ tịch Ủy ban hành chính lâm thời Nam Bộ Trần Văn Giàu phát biểu.
Suy nghĩ ít phút, ông Giàu ghi vội ra giấy vài ý chính rồi bước lên lễ đài, giọng dõng dạc: "Việt Nam từ một xứ thuộc địa đã trở thành một nước độc lập. Việt Nam đương tiến bước trên đường sống, sống danh dự với toàn cầu. Hôm nay, theo mạng lịnh (mệnh lệnh) của Chánh phủ Trung ương do đồng chí Hồ Chí Minh lãnh đạo, chúng ta làm lễ độc lập mừng những ngày thắng lợi đầu tiên".
Ông Giàu nhắc nhở đồng bào, mừng chiến thắng nhưng chớ say sưa, bởi bối cảnh trước mắt, Việt Nam gặp tình cảnh nguy nan. Không khéo, dân ta có thể bị tròng lại vòng nô lệ. Rồi ông đặt câu hỏi: "Đồng bào ở đây có ai thừa nhận một quan toàn quyền cai trị xứ ta không? Có ai chịu bó tay để cho chế độ thực dân trở lại không?".
Sau mỗi câu hỏi của ông, đám đông bên dưới đồng thanh đáp: "Không! Không! Không!".
Chủ tịch Ủy ban hành chính lâm thời Nam Bộ kết thúc bài diễn văn bằng lời kêu gọi: "Quốc dân hãy sẵn sàng chiến đấu!... Đứng lên! Ngày độc lập bắt đầu từ nay! Tiến tới, vì độc lập, vì tự do, tiến tới mãi! Không một thành lũy nào ngăn nổi chí của muôn dân trên đường giải phóng!".
Tiếp lời ông Giàu, ông Nguyễn Lưu, Tổng thư ký Công đoàn Nam Bộ thay mặt nhân dân tuyên thệ, bày tỏ ủng hộ Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chủ tịch Hồ Chí Minh.
"Nếu người Pháp đến xâm lược Việt Nam một lần nữa thì chúng tôi cương quyết: Không đi lính cho Pháp; không làm việc cho Pháp; không bán lương thực cho Pháp; không dẫn đường cho Pháp", ông Lưu nói. Hàng trăm nghìn người phía dưới hô to: "Xin thề! Xin thề! Xin thề".
Buổi mít tinh sau đó biến thành cuộc tuần hành. Từ đại lộ Norodom, một tốp đổ xuống đường Cartinat (nay là đường Đồng Khởi), một tốp khác vào đường Taberd (nay là Nguyễn Du), giăng biểu ngữ.
Đội Cộng hòa Vệ binh trên đường Norodom (nay là Lê Duẩn) ngày 2/9/1945. Ảnh: Lịch sử Đảng bộ TP HCM 1930-1945.
Ông Ung Ngọc Ky, nguyên Phó chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TP HCM là người từng phụ trách Đội Thanh niên Tiền phong, tham gia giành chính quyền về tay nhân dân ở Sài Gòn năm 1945. Trong một cuốn hồi ký sau này, ông kể lại, buổi diễu hành hôm đó, tiếng quân nhạc, tiếng hoan hô, vỗ tay nổi lên như sấm dậy, rung động một góc Sài Gòn.
Các đội quân được tập hợp vội vã, y phục không đồng đều, mũ giày đủ kiểu. Súng ống cũng đủ loại, chủ yếu súng trường, súng săn, súng bắn chim, có cả mã tấu, lựu đạn, tầm vông vạt nhọn. Nhưng, ai nấy trong buổi diễu hành đều ngẩng cao đầu, đầy hào hùng và niềm tin.
Tuy nhiên, cảnh báo nền độc lập bị đe dọa của ông Trần Văn Giàu trong diễn văn trước đó vài giờ đã hiển hiện. Khi đoàn người vừa diễu hành qua khỏi Nhà thờ Đức Bà, từ lầu cao của hãng Jean Comte (nay là Diamond Plaza), một số lính Pháp chĩa súng bắn.
Phạm Nhã, người phụ trách công đoàn Nhà hàng Sài Gòn ngã xuống. Đây cũng là liệt sĩ đầu tiên của thành phố Sài Gòn trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Cùng với anh, 47 người khác chết và một số người bị thương. Trước hành động khiêu khích đó, hàng trăm người tỏa ra trèo lên các lầu cao truy lùng bắt và tước khí giới gần 100 người Pháp. Cuộc biểu tình sau đó vẫn tiếp tục.
TS Hà Minh Hồng giải thích, âm mưu phá hoại, quyết gây hấn ở Sài Gòn của Pháp được nhen nhóm từ trước ngày Sài Gòn tổng khởi nghĩa 25/8/1945. Việc trở lại Đông Dương của thực dân Pháp được chuẩn bị từ lâu.
Tài liệu Lịch sử Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định kháng chiến (1945-1975) của Ban tổng kết chiến tranh Thành ủy TP HCM có nêu rõ âm mưu này. Ý định trở lại Đông Dương của giới quân phiệt Pháp trở nên cấp bách từ sau khi nước Pháp được giải phóng.
Ngày 22/8/1945, một máy bay không quân Hoàng gia Anh thả nhóm nhân viên quân sự và dân sự xuống Tây Ninh, khu vực biên giới Việt Nam - Campuchia. Đại tá Jean Cédille, người được chính phủ Pháp cử làm ủy viên Cộng hòa Pháp tại miền Nam Việt Nam có mặt trong nhóm nhảy dù này.
Hai ngày sau đó, kế hoạch trở lại Đông Dương được Ủy ban Đông Dương (cải tổ từ Ủy ban hành động giải phóng Đông dương) thông qua.
Ngày 27/8/1945, dù chứng kiến Sài Gòn khởi nghĩa thắng lợi, Cédille tìm gặp ba người đứng đầu Lâm ủy Hành chính Nam Bộ gồm Chủ tịch Trần Văn Giàu, Ủy trưởng Nội vụ Nguyễn Văn Tạo và Ủy trưởng Ngoại giao Phạm Ngọc Thạch yêu cầu thi hành bản tuyên bố 24/3/1945 tướng De Gaulle. Họ muốn có một chính phủ do Pháp lập ra để thực hiện quyền tự trị của Việt Nam trong khối Liên hiệp Pháp và phản ánh quyền lợi của nước Pháp.
Trước thái độ thiếu thiện chí của Cédille, Trần Văn Giàu tuyên bố, sẵn sàng tiếp chuyện nếu đại biểu của De Gaulle chịu đặt sự bàn bạc trên lập trường Việt Nam hoàn toàn độc lập. "Nếu đại biểu của De Gaulle đặt sự bàn bạc lên lập trường khác thì chúng tôi xin nhường cho súng đạn trả lời", ông dứt khoát.
Nhân dân Sài Gòn giành chính quyền ngày 25/8/1945. Ảnh: Tư liệu TTXVN.
Sau ngày 2/9/1945, máy bay không quân Hoàng gia Anh bay lượn thường xuyên trên bầu trời Sài Gòn và các tỉnh kế cận. Ngày 4/9/1945, tướng Gracey, Tư lệnh sư đoàn 20 Hoàng gia Anh vu cáo chính phủ ta không giữ được trật tự và lệnh cho thống chế Teuruchi điều 7 tiểu đoàn quân Nhật từ các tỉnh Nam Bộ về Sài Gòn.
Các đơn vị lính Nhật vừa thua trận lại kéo về nghênh ngang trong thành phố. Sau đó, tướng Gracey đòi tước khí giới và các lực lượng vũ trang Việt Nam.
Ba ngày sau lễ độc lập, Trần Văn Giàu một lần nữa kêu gọi toàn dân Việt Nam sẵn sàng đối phó để bảo vệ nền độc lập. Ông khuyên mọi người bình tĩnh chung quanh Chính phủ, phải chứng tỏ cho người ngoại quốc biết dân ta có tinh thần đoàn kết.
Ngày 23/9/1945, thực dân Pháp nổ súng tấn công Sài Gòn lần thứ hai. 29 ngày, từ 25/8 đến 22/9 là quãng thời gian nóng bỏng, chất chứa những sự kiện quan trọng của thành phố Sài Gòn trong những ngày đầu đất nước độc lập.
Hưởng ứng không khí độc lập chưa được bao lâu, nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược lần thứ hai.
Hữu Công - Mạnh Tùng
Sáng tai họ, điếc tai cày
Tường thuật ngày 02/9/1945 của báo Cứu quốc số 36, ra ngày 05/9/1945 với bài viết“Cuộc mít-tinh và biểu tình tại vườn hoa Ba Đình trong buổi lễ “Ngày Độc lập”"
Một ngày trước lễ Độc lập, Sắc lệnh số 03-SL được Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyễn Giáp ký quyết định thiết quân luật tại Hà Nội “Từ mười hai giờ đêm đến sáu giờ sáng”, hẳn để bảo vệ ngày lễ hôm sau được diễn ra an toàn.
Theo chương trình, lễ Độc lập diễn ra vào lúc 14 giờ. Tuy nhiên, không khí trước lễ đã vô cùng tấp nập. Ngày từ 12 giờ trưa, khắp các ngả đường dẫn vào vườn hoa Ba Đình “đã thấy cuồn cuộn những dòng người chảy đến”. Họ là ai? Đủ các giới, các thành phần. Đó là công nhân, nhân viên các sở, cụ già, trẻ em, phụ nữ, thanh niên, và ngay cả nhà tu hành cũng hiện diện.
Bảo vệ buổi lễ là giải phóng quân dàn thành hàng sau lễ đài, tay cầm súng gắn lưỡi lê. Lính bồng súng đứng dài cho đến đường Cột cờ. Một đội tự vệ với súng lục trong tay đứng chen khít nhau quanh lễ đài. Bao quanh vườn hoa là một biển người tưởng như không nhìn thấy điểm kết thúc.
14 giờ. Đội âm nhạc giải phóng quân thổi một bài kèn, đoàn xe của Chính phủ với sự hộ tống của đội cảnh sát, từ từ tiến vào vườn hoa và dừng lại gần lễ đài. Các thành viên Chính phủ lần lượt bước lên. Sự chú ý được dồn về phía lãnh tụ, Chủ tịch Hồ Chí Minh, bởi đây là lần đầu tiên người ra mắt toàn thể quốc dân. Trang phục của Người gây ấn tượng mạnh với công chúng qua bộ ka-ki bạc màu, chân mang đôi dép cao su.
Buổi lễ bắt đầu, lá cờ đỏ sao vàng năm cánh từ từ được kéo lên giữa tiếng nhạc bài Tiến quân ca, muôn người như một nghiêm trang giơ tay chào quốc kỳ. Sau đó, đại biểu tổ chức ngày lễ Độc lập – Nguyễn Hữu Đang đọc chương trình buổi lễ, giới thiệu Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Hồ Chủ tịch bước lên đọc Tuyên ngôn độc lập “bằng một giọng rành mạch, giản dị, thỉnh thoảng lại hỏi xuống: “Tôi nói thế này đồng bào nghe có rõ không?”. Lời kết thúc bản Tuyên ngôn của Hồ Chủ tịch vừa dứt, ở dưới quốc dân đồng thanh cất tiếng hoan hô như sấm dậy.
Tiếp theo chương trình là cuộc tuyên thệ của Chính phủ. Các thành viên Chính phủ bỏ mũ, đứng thẳng người trước quốc kỳ, quốc dân và tuyên thệ “sẽ kiên quyết lĩnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, đặng mang lại tự do hạnh phúc cho dân tộc; trong lúc giữ nền độc lập, sẽ quyết vượt qua mọi nỗi khó khăn, nguy hiểm, dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ”. Lời tuyên thệ này, ngày 9/9/1945 được đăng trên báo Trung Bắc tân văn, số 261. Sau đó, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp trình bày tình hình trong nước cùng những chính sách của Chính phủ trong sự hưởng ứng, vỗ tay của đồng bào.
Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền Trần Huy Liệu tiếp tục chương trình với phần tường trình trước Chính phủ và quốc dân về việc đại diện Chính phủ (gồm Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng, Cù Huy Cận) vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại. Ấn quốc bảo, kiếm vàng của vua Bảo Đại được đưa ra để chứng tỏ vua “từ nay đã trao chủ quyền trong nước vào tay Chính phủ của nhân dân”.
Chương trình lễ Độc lập tiếp diễn với phần phát biểu của đại biểu Tổng bộ Việt Minh Nguyễn Lương Bằng lược thuật cuộc đấu tranh gian lao của Việt Minh để giải phóng dân tộc, “kêu gọi toàn thể đồng bào thống nhất, đoàn kết lại để ủng hộ Chính phủ để Chính phủ có thể thi hành triệt để chương trình kiến quốc của Việt Minh”.
Phần phát biểu của các thành viên Chính phủ trong chương trình lễ Độc lập kết thúc. Lúc này đồng hồ điểm 15 giờ 30. Đến phần tuyên thệ của quốc dân, một người trong ban tổ chức đọc to những lời thề. Mỗi lần đọc xong một lời, đồng bào lại nhất loạt đồng thanh hô to “xin thề”, biểu thị ý chí quyết tâm không thể lay chuyển của cả dân tộc quyết giữ vững độc lập, tự do của Tổ quốc bằng bất cứ giá nào. Lời thề độc lập của quốc dân tại lễ Độc lập, theo hồi ức Những năm tháng không thể nào quên của Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho biết, có nội dung như sau:
- Chúng tôi, toàn thể dân Việt Nam xin thề: “Kiên quyết một lòng ủng hộ Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh”.
- Chúng tôi xin thề: “Cùng Chính phủ giữ nền độc lập hoàn toàn cho Tổ quốc, chống mọi mưu mô xâm lược, dù có phải chết cũng cam lòng”.
- Nếu Pháp đến xâm lược lần nữa thì chúng tôi xin thề:
“Không đi lính cho Pháp,
Không làm việc cho Pháp,
Không bán lương thực cho Pháp,
Không đưa đường cho Pháp”.
Trước khi kết thúc buổi lễ Độc lập, một lần nữa, Hồ Chủ tịch lại bước ra phát biểu với quốc dân bằng lời tâm huyết, dặn dò rằng: “Độc lập là một của báu quý giá vô ngần, nay ta đã khổ sở đau đớn trong bao nhiêu lâu mới giành được nó, cần phải cố gắng dù phải hy sinh đến bậc nào đi cũng quyết giữ lấy nó”. Không khí lúc đó trang nghiêm, thiêng liêng khi quốc dân im phăng phắc nghe từng lời căn dặn.
Lễ Độc lập kết thúc, bài Tiến quân ca do đội âm nhạc cử lên, toàn thể quốc dân đồng thanh hát vang. Sau đó, cuộc mít tinh tại Ba Đình biến thành cuộc biểu tình lớn, các đoàn thể lần lượt biểu tình qua kỳ đài rồi tỏa ra các ngả đường như những đợt sóng đến 2 giờ sau vẫn chưa tan hết.
Sáng tai họ, điếc tai cày